Phạm tội lần đầu là gì? Điều kiện áp dụng tình tiết phạm tội lần đầu

Giải thích pháp luật Thiên Kim 31/12/2021

Tăng giảm cỡ chữ: A^- A⁺

Mục lục

Phạm tội lần đầu là một trong các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Đây là chính sách khoan hồng của nhà nước, giúp người phạm tội có cơ hội làm lại cuộc đời. Hiện nay việc áp dụng tình tiết này vẫn còn nhiều tranh cãi, chưa thống nhất nhau.

Phạm tội lần đầu là gì?

Sau khi Bộ luật Hình sự 2015 có hiệu lực pháp luật, tại Công văn số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày 07/4/2017 của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn giải đáp về tình tiết “phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” quy định tại Điểm i Khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự được hiểu như sau: “Phạm tội lần đầu là từ trước đến nay chưa phạm tội lần nào. Nếu trước đó đã phạm tội và bị kết án, nhưng đã được xóa án tích hoặc chưa bị kết án, nhưng đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc chưa bị kết án, chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự nay bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong cùng lần phạm tội sau, thì không được coi là phạm tội lần đầu.”

Như vậy, phạm tội lần đầu theo hướng dẫn này phải là trường hợp bị cáo chưa phạm tội lần nào. Trường hợp bị cáo trước đó đã phạm tội, dù có được xóa án tích nhưng cũng không được xem xét áp dụng tình tiết phạm tội lần đầu. Việc đánh giá tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự này được thực hiện thống nhất trong ngành Tòa án nhân dân từ khi công văn này được ban hành.

Tuy nhiên, vào ngày 24/4/2018 Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết 01/2018/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng Điều 66 và 106 Bộ luật Hình sự về tha tù trước thời hạn có điều kiện. Trong nghị quyết này tại khoản 2 Điều 2 có quy định về trường hợp phạm tội lần đầu cụ thể như sau:

“Các trường hợp được coi là phạm tội lần đầu và có thể xem xét nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Trước đó chưa phạm tội lần nào;

b) Trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được miễn trách nhiệm hình sự;

c) Trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng;

d) Trước đó đã bị kết án nhưng thuộc trường hợp được coi là không có án tích.”

Như vậy, ta thấy có sự khác nhau trong việc xác định thế nào là phạm tội lần đầu giữa 2 văn bản trên. Đây là vướng mắc trên thực tế trong công tác xét xử các vụ án hình sự. Mong rằng trong thời gian tới, cơ quan có thẩm quyền sẽ có hướng dẫn rõ ràng, thống nhất về tình tiết này.

Chính sách khoan hồng đối với người phạm tội lần đầu

Nhà nước có những chính sách khoan hồng nhất định cho người phạm tội, giúp giảm nhẹ hình phạt, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Cụ thể theo định tại điểm I khoản 1 Điều 51 Bộ luật hình sự 2015 thì phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng là một trong những căn cứ giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

Tuy nhiên để được xét căn cứ này thì người phạm tội lần đầu đồng thời phải thuộc trường hợp phạm tội ít nghiêm trọng. Tình tiết này được áp dụng khi phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây:

Phạm tội gây nguy hại không lớn cho xã hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến ba năm tù;
Phạm tội nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc phạm tội đặc biệt nghiêm trọng nhưng người phạm tội có vị trí, vai trò thứ yếu, không đáng kể trong vụ án có đồng phạm.